Abiyotik Stres Faktörleri

Bitkileri hastalandıran güneş, sıcaklık, su stresi gibi cansız etmenler abiyotik etmenler olarak adlandırılır. Yani bitkilerde sorun oluşturan, onları büyümekten, gelişmekten, zamanında ve yeterli mahsül vermekten sadece funguslar (mantalar), böcekler, yabancı otlar, bakteriler ve virüsler alıkoymaz. Biz sayfamızda Abiyotik stress faktörlerinden Bitki besin elementi noksanlıklarına değineceğiz.

Azot Noksanlığı ve Belirtileri

Azot mobil bir elementtir bu sebeple eksiklik belirtileri yaşlı yapraklarda başlar.

Azot mobil bir elemettir derken azot köklerden alındıktan sonra hemen ilk olarak taşındığı yere fikse olmaz, bağlanma çeşitli yapım ve yıkım mekanizmaları sonucu dokular arasında kolayca hareket edebilir.

Azot yetersizliğinde bitkiler soluk açık yeşil bir görünüm alırlar.

Ciddi noksanlık durumunda yapraklarda kloroz görülür.

Bitkinin vegetative gelişimi olumsuz etkilenir, yaprak ve gövde sistemi zayıf olur.

Bitkiler erken çiçek açar, erken olgunlaşır, erken yaşlanır.

Fakültatif parazitlere karşı duyarlılık artar.

Azot bitki tarafından Nitrat ve Amonyum formunda alınır

Besin çözeltisinde nitrat konsantrasyonu arttıkça kök tüylerinin sayısı ve boyu azalır.

Besin çözeltisinde amonyum konsantrasyonu arttıkça kökler kaba ve dallanmamış bir yapı kazanır.

Tipik olarak en yaşlı yapraklar necrosis yayılmadan önce tamamen sararır. Genç bitkide çoklu sarı yaprak Azot noksanlığı belirtisidir.

Genç yapraklarda kırmızı ya da mor renklenme özellikle damar ve petiole (yaprak sapı) Azot noksanlığına genel bir tepkidir

Nadiren de olsa olgun yapraklarda küçük mor lekelere de yol açabilir.

Mısırda Azot eksikliğinde yaşlı yapraklarda V harfi şeklide kloroz ve nekroz gözlenir.

Fungal hastalık tehlikesinde azotun Nitrat formunda, Bakteriyel hastalık tehlikesinde ise Amonyum formunda verilmesi daha uygundur.

Azotla ilgili abiyotik stres faktörleri bazen Azot fazlalığından da kaynaklanabilir.

Bitkilerin hasat zamanları gecikir, sulu ve gevrek yapı, uzun vegatative gelişim süresi
Kök sisteminde zayıf gelişme görülür.
Çiçeklenme geriler, meyve tutumu ve ürün verimi azalır.
Azot fazlalığında bitkideki su içeriği arttığı için don, hastalık etmenleri ve böceklerin zararına karşı bitki hassaslaşır.

Bakır Noksanlığı ve Belirtileri

Yaprak renginde değişiklikler: Yaprakların rengi genellikle solgun veya sarımsı olabilir. Bazı durumlarda yaprak uçları veya kenarları kahverengi veya kurumuş görünebilir.
Yaprak boyutunda küçülme: Yapraklar normalden daha küçük olabilir veya normal büyüklüğe ulaşamazlar.
Yaprak dökülmesi: Bakır noksanlığı olan bitkilerde yapraklar normalden daha fazla dökülebilir.
Bitkinin genel zayıflığı: Bitki genel olarak zayıf ve gelişmemiş görünebilir. Büyüme duraklaması veya gelişme geriliği gözlemlenebilir.
Ürün veriminde azalma: Özellikle meyve veren bitkilerde, bakır noksanlığı meyve olgunlaşmasını ve verimi olumsuz etkileyebilir.
Yapraklarda lekelenme: Yapraklarda beneklenme veya lekelenmeler görülebilir. Bu lekeler genellikle bakır eksikliğinin ilerlemiş durumlarında ortaya çıkar.
Bakır noksanlığı belirtileri, bitkinin türüne ve bakır eksikliğinin şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Belirtiler farklı bitkilerde farklı şekillerde ortaya çıkabilir, bu yüzden bitkinizin bakır noksanlığı belirtilerini doğru tanımlayabilmek için bitki türüne ve yetiştirme koşullarına dikkat etmek önemlidir.

Çinko Noksanlığı ve Belirtileri

Genel olarak mobil element noksanlıkları simptomları yaşlı yapraklarda, immobil element noksanlıkları da genç yapraklarda başlar.

Bir istisna olarak Çinko immobil bir element olmasına rağmen noksanlık simptomları önce orta yapraklarda sonra da genç ve yaşlı yapraklarda görülür.

Çinko noksanlığı kültür bitkilerinde çoğunlukla kökleri etkiler ve yaşlı kök dokularının ölümüne sebep olur.
Çinko noksanlığında damarlar yeşil kalırken, damar araları açık yeşil – sarı beyaz arası bir renk alır.
Meyve ağaçlarında çinko noksanlığı belirtisi daralmış küçülmüş yapraklar ve rozet oluşumudur (rozet oluşumu nedir ki, küçülmüş yaprak demek değil mi) boğum araları kısalır, yaprak kenarları bazen dalgalı bir hal alır.
Çinko noksanlığında yaprak yüzeyinde damar kenarları yeşil kalmak üzere damarlar arasıdan sarı mozaik lekeler oluşur.
Çinko noksanlığının şiddetli olması durumunda sürgün gelişimi tamamen durur
Çinko noksanlığında sert çekirdekli meyvelerin meyve etlerinde kararmalar görülür.

Daralmış ve dalgalı kenarlı yapraklar.

Çinko noksanlığı bazı durumlarda Demir noksanlığı ile karıştırılabilir. Çinko noksanlığında yaşlı yapraklarda kloroz daha yaygınken Demir noksanlığında damar ile yaprak kontrastı keskindir. Genç yapraklarda Demir noksanlığında yaprağın şeklinde ve yaprak kenarının kalınlığında (leaf blade) bir değişiklik görülmez. Çinko noksanlığında da genç yapraklarda ve büyüme noktalarında nekroz yaygın değildir.

Demir noksanlığı ve Belirtileri

Demir; dünyada en çok noksanlığı görülen mikro elementlerden biridir. Türkiye topraklarında çinko, bor ve demir noksanlığı başta gelir.

Demir noksanlığı özellikle toprak pH’nın yüksek olduğu yerlerde, kalkerli topraklarda oluşur, sürgün ucundaki genç yapraklardaki kloroz ile teşhis edilebilir.
Ana ve yan damarlar yeşil kalırken, damar arası yaprak dokusu beyaza yakın klorotik bir hal alır. Bu noksanlık bu yönü ile Magnezyum noksanlığı ile benzerlik gösterir.
Demir noksanlığı bir Fe şelatörü uygulamasıyla önlenebilir. FeEDTA ağaç başına 20g ile topraktan, Ağaç başına 40g ile de yapraktan uygulanabilir.
Demir noksanlığı tanısı demir çözeltisinin yapraklara uygulanması ile yapılır. Kloroz hafifler ya da kaybolursa Fe noksanlığı vardı(r) denir.

Magnezyum noksanlığı yaşlı alt yapraklarda görülürken, Demir noksanlığı sürgün uçlarındaki genç yapraklarda görülür.

Demir Gübrelemesi
EDDHA ve EDTA ile şelatlanmış demir şelatları bulunmaktadır. Bunlar yapraktan ve topraktan başarı ile uygulanabilir. Eğer toprağın pH’ı yüksek ise Fe-EDDHA daha iyi sonuç verir. Meyve bahçelerinde ağaç başına 70-150g yeterlidir. Şiddetli noksanlıklarda 500g’a kadar vermek gerekebilir. Bağlarda asma başına 10-50g yeterlidir.
Demir şelatlarının toprağa verilmesi, yaprağa verilmesinden daha etkilidir. Ancak yaprak uygulamaları daha etkilidir.

Fosfor noksanlığı ve Belirtileri

Topraktaki fosforun büyük bir kısmı bitkinin yararlanamayacağı formda bulunur.
Fosfor, ancak fosfor anyonları formunda faydalıdır.

Kireçli ve yüksek pH’lı topraklarda fosforlu gübreler hızla yarayışsız forma dönüşür.

Fosfor, bitkinin generatif organlarında diğer organlara göre daha fazla bulunur. Bu sebeple noksanlığından en çok çiçek, meyve, tohum zarar görür.

Fosfor noksanlığı olan bitkide büyüme geriler.
Fosfor noksanlığında bitkilerde bodurlaşma, gelişme geriliği, sonrasında da yapraklarda koyu yeşil renk görülür. Son kertede yapraklar morarır.
Fosfor noksanlığında meyve tutumu zayıf olur, meyvelerin biçim ve kalitesi bozulur.
Fosfor noksanlığında yaprak gelişimi, sürgün gelişimi ve çiçeklenmede gerileme görülür.
Fosfor noksanlığında erken yaprak dökümü gözlenir.
Fosfor, ürünün olgunlaşmasını hızlandırarak bitki dayanıklılığını arttırır.

Fosfor fazlalığı Demir, Çinko ve Bakır alımını engelleyerek bitkiye zarar verir.

Kalsiyum Noksanlığı ve Belirtileri

Kalsiyum; yaşlı yapraklardan genç yapraklara hareket etmediği için noksanlık belirtileri ilk olarak genç yapraklarda veya dokularda görülür. Kalsiyum eksikliğinde sürgün ve kök gelişimi hemen sona erer. Sürgün ucunda geriye doğru ölüm ve köklerde anormal kalınlaşma görülür. Kalsiyum noksanlığında yaprak simptomları özellikle genç yaprak kenarının ucunda başlar ve damar aralarında yayılır. Etkilenen yaprak ayası önce klorotik bir hal alır, sonra da nekrotik olur.

Çimenlerin yaprakları doğru açılmaz yapışık olur.

Meyveler yumuşar, meyve raf ömrü kısalır. Buna bağlı olarak kalsiyum noksanlığında şu hastalıklar görülebilir;

Bitter pit hastalığından korunmak için;

Meyveleri ham olarak hasat etmemeliyiz.
Aşırı büyük meyve oluşturmamalıyız.
Yüksek düzeyde K ve Mg uygulamamalıyız.
Düzensiz sulama yapmamalıyız.
Yoğun N kullanmaktan kaçınmalıyız.

Hasattan sonra çabuk soğutma, düşük sıcaklık ve yüksek orantılı nemde kontrollü atmosferde depolama ile bitter pit hastalığının gelişimi azaltılabilir.

Mantarsı leke – Cork spot
Ca eksikliği nedeniyle oluşan mantarımsı lekeler haziran ayında meyve yüzeyinde yeşil lekeler şeklinde görülmeye başlar. Olgunlaşma devam ettikçe bu lekelerin altındaki doku mantarımsı bir hal alır. Çoğu kez meyve dışardan normal görülse de etli kısımda mantarsı lezyonlar görülür.

Çiçek burnu çürüklüğü hastalığı
Domatesteki çiçek burnu çürüklüğü önemli bir Ca eksikliği belirtisidir ve genelde bitkideki su stresi de bu belirti oluşumunu uyarıcıdır.
Meyve tutumu sırasında meyvelerin çiçek burnundaki hücreler çiçeğe kalsiyum taşınımı sırasında zarar görerek meyve üzerinde kuru, çürümüş bir alan oluştururlar.

Kabakgillerde blossom end rot

Genç yapraklar beyazlaşır
Yaprak ayasında lekeler meydana gelir.
Genç yaprakların uçları ve kenarları yukarı doğru kıvrılır.
Yaşlı yapraklar aşağı doğru sarkar
Yaprak sapları gevrek olduğundan kolay kırılır, gövde ucu ölür, meyveler küçülür ve bükülür.
Buğdayda kalsiyum noksanlığında bayrak yaprak kıvrılır ve bükülür.

Kalsiyumun hastalıklar açısından önemi

Rhizoctonia, Sclerotium ve Botrytis gibi kök ve gövde patojenlerinin, ve solgunluk patojeni Fusarium oxyporum’un neden olduğu hastalıkların şiddetini azaltır. Ca, hücre duvarı yapısına katıldığı için bitkilerin hastalık dayanıklılığı için etkilidir.

Kükürt Noksanlığı ve Belirtileri

Kükürt noksanlığında tıpkı Azot noksanlığı gibi homojen bir kloroz gözlenir. Ancak aradaki fark ==Azot noksanlığında kloroz yaşlı yapraklardan başlarken, Kükürt noksanlığında kloroz genç yapraklarda başlar== Çünkü Kükürt mobil değildir, genç yapraklara taşınamaz
Azot noksanlığında genç yaprakların damarlarıdan kırmızı pigmentasyon gözlenirken, yaşlı yapraklarda bu kırmızı pigmentasyon gözlenmez.

Magnezyun Noksanlığı ve Belirtileri

Magnezyum eksikliği asidik, kumlu topraklarda görülür.

Magnezyum, mobil bir element olduğu için belirtiler yaşlı, alt yapraklarda görülür.
Magnezyum noksanlığında klorofil oluşumu azaldığı için genellikle damar aralarında sararma görülür.
Mg, bitkide çok hareketlidir. Ekim öncesi Mg uygulanması, ekimden sonra uygulanmasından daha etkindir.

Magnezyum fazlalığı nadiren görülür, Potasyum (K) alımını engeller, kök gelişimini olumsuz etkiler.
Magnezyum Gübrelemesi
Bitkiler normalde nadiren magnezyum gübrelemesine ihtiyaç duyarlar. Ancak günümüzde gübrelerin fazla kullanımı sebebi ile bir ihtiyaç halini almıştır. Özellikle yıkanmanın fazla olduğu topraklarda Mg gübrelemesi önem taşır.

Mangan Noksanlığı ve Belirtileri

Yüksek pH’lı topraklarda Mangan’ın alınabilirliği düşüktür. Bu sebeple kireçli topraklarda Mn noksanlığı sık görünür.
Mn noksanlığı ile Mg noksanlığı belirtileri birbirine benzer.
Mangan noksanlığında yapraklardaki damarlar arasında sararma görülür.
Mangan immobil olduğu için noksanlık belirtileri genç yapraklarda görülür, Magnezyum noksanlığı da önce yaşlı yapraklarda görülür.
Mangan noksanlığında yapraklar arası kloroza ek olarak yapraklarda sarı noktalar halinde lekeler de görülür.
Bu hali ile Mangan noksanlığı simptomları ile Demir noksanlığı simptomları benzerdir.
Mangan noksanlığında da Demir noksanlığının aksine damar arası alan ile damar rengi arasında keskin bir renk farkı yoktur, daha çok yaygın bir sararma mevcuttur. Klorotik alanlar ileride nekrotikleşir.

Potasyum Noksanlığı ve Belirtileri

Meyvenin ne kadar “juicy” (sulu) olacağına suyun hareketine olan etkisi ile etkili olur.

Potasyum eksikliğinde yaşlı yaprakların kenarlarında kahverengileşme görülür
Potasyum eksikliğinde vegetatif gelişmede azalma, tohum veriminde gerileme görülür.
Potasyum eksikliği elmada meyve rengini ve asiditesini azaltabilir, deforme ve kuru meyve oluşumuna yol açabilir.
Potasyum eksikliğinde Azot birikimi olur, bu durum hastalıklar için uygun ortam yaratır.
Potasyum elementi ürünlerin depolama ve raf ömürleri üzerinde etkilidir.
Potasyum elementi yaraların kapanmasını kolaylaştırır. Botrytis cinerea gibi yara parazitlerinin infeksiyonunu engeller
Don zararında karşı dayanıklılığı arttırır.
Bazı bitkilerde olgunlaşmayı geciktirir, bu sayede fakültatif patojenlerin infeksiyonlarının önüne geçilebilir.
Yüksek potasyum gübrelemesi kök ur nematodu zararını arttırır.
Potasyum noksanlığı külleme zararını arttırır.
Potasyum noksanlığı uçlardaki nekrosis ile kolayca tanımlanabilir. Nekrosis başlangıcında uçlarda sararma başlar.
Potasyum noksanlığında meyveler yumuşak, asitlikleri düşük, düzensiz şekilli ve hasat sonrası hastalıklara yatkın olurlar.
Potasyum eksikliği sonucu tohumlarda erken çimlenme gözlenebilir.